Η τεχνολογία εξελίσσεται σε όλους τους τομείς και φυσικά δεν θα μπορούσαμε να μείνουμε απ’ έξω ούτε εμείς οι μεταφραστές! Ομολογουμένως, η μετάφραση συνιστά ένα πολύ πρόσφορο πεδίο για καινοτομία και θεαματικές τεχνολογικές εξελίξεις. Ολοένα και περισσότερο, γίνεται λόγος για τα συστήματα μηχανικής μετάφρασης, στα οποία έχει κανείς τη δυνατότητα να εισάγει ένα κείμενο στην Α γλώσσα και να το λαμβάνει αυτόματα μεταφρασμένο στη Β γλώσσα.
Για πολλούς είναι κάτι φανταστικό. Μια απίθανη καινοτομία του μέλλοντος που θα διευκολύνει την ανθρωπότητα και θα απαλλάξει τις επιχειρήσεις από το βάρος των εξόδων μετάφρασης και γλωσσικής προσαρμογής. Οι μεταφραστές; Αυτούς μάλλον τους βλέπουν ως τα θύματα που θα αντικατασταθούν από τις μηχανές και θα χάσουν τη δουλειά τους. Λυπηρό, αλλά ποιος μπορεί να αντισταθεί στην πρόοδο του μέλλοντος;
Οι μεταφραστές από την πλευρά τους υποστηρίζουν ότι δεν είναι δυνατόν μια μηχανή να αντικαταστήσει τον άνθρωπο, καθώς δεν έχει τη νοημοσύνη να αξιολογήσει εξωγλωσσικούς ή πολιτισμικούς παράγοντες που επιδρούν στο μετάφρασμα, όπως οι συνθήκες επικοινωνίας, το συγκείμενο, τα συναισθήματα του γράφοντος, το ύφος, η ειρωνεία, τα χαρακτηριστικά και οι προσδοκίες του κοινού που αποδέχεται το μήνυμα κ.α. Δεν χάνουν μάλιστα την ευκαιρία να τονίζουν με απτά παραδείγματα την κάκιστη ποιότητα των μεταφρασμάτων που προέκυψαν από συστήματα αυτόματης μετάφρασης.
Τι ισχύει, λοιπόν, σε σχέση με τη μηχανική μετάφραση; Σε αυτό το άρθρο επιδιώκουμε να θέσουμε το ζήτημα στη σωστή βάση.
Μύθοι και αλήθειες για τη μηχανική μετάφραση
Μύθος 1: Μπορώ να μεταφράσω εκατοντάδες σελίδες με ένα απλό κλικ
Μπορεί εξωτερικά να φαίνεται εύκολο, ο εσωτερικός όμως τρόπος λειτουργίας ενός συστήματος μηχανικής μετάφρασης δεν είναι καθόλου απλός. Για να στηθεί και να «εκπαιδευτεί» ένα σύστημα χρειάζεται να γίνουν τα εξής:
- Συλλογή δεδομένων εκπαίδευσης: Τη βάση, πάνω στην οποία θα στηριχθεί ένα σύστημα μηχανικής μετάφρασης, αποτελούν δίγλωσσα corpus κειμένων που έχουν συλλεχθεί προσεκτικά και η ποιότητά τους έχει επαληθευτεί από τον άνθρωπο-μεταφραστή. Εκτιμάται ότι για τη δημιουργία ενός συστήματος μηχανικής μετάφρασης χρειάζονται αρχικά (σε πρώτη φάση μόνο) περίπου ένα εκατομμύριο προτάσεις δίγλωσσου κειμένου. Το κείμενο αυτό συλλέγεται, ελέγχεται για την ποιότητά του και «καθαρίζεται», δηλαδή προετοιμάζεται για να πάρει την κατάλληλη μορφή, ούτως ώστε να μπορέσουμε στη συνέχεια να τροφοδοτήσουμε το σύστημα μηχανικής μετάφρασης με αυτό. Όπως καταλαβαίνετε, η επεξεργασία ενός τόσο μεγάλου όγκου δεδομένων κάθε άλλο παρά απλή είναι.
- Εκπαίδευση του συστήματος: Τα δεδομένα που διαμορφώθηκαν σε πρώτη φάση εισάγονται στο σύστημα και ρυθμίζεται μια σειρά τεχνικών παραμέτρων. Μέσα από τη διαδικασία αυτή το σύστημα «μαθαίνει» πώς να κάνει μετάφραση. Πώς ακριβώς γίνεται αυτό; Εδώ τώρα μπαίνουμε σε πολύ βαθιά νερά, καθώς το συγκεκριμένο ερώτημα σχετίζεται με τη λειτουργία των αλγορίθμων που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του λογισμικού. Οι εν λόγω αλγόριθμοι είναι τόσο περίπλοκοι που πολλές φορές ούτε και οι ίδιοι οι προγραμματιστές δεν είναι σε θέση να δώσουν σαφείς εξηγήσεις. Το σίγουρο πάντως είναι ότι η ρύθμιση των γλωσσικοτεχνικών παραμέτρων του συστήματος είναι αρκετά περίπλοκη και απαιτείται διαρκής προσαρμογή αυτών μέχρι να εξασφαλιστεί η ικανοποιητική λειτουργία του συστήματος.
- Δοκιμή και αξιολόγηση του συστήματος: Αφού ολοκληρωθεί η εκπαίδευση, το σύστημα εφαρμόζεται στην πράξη λαμβάνοντας κείμενα προς μετάφραση. Στη φάση αυτή αξιολογείται παράλληλα. Είναι το μετάφρασμα που μου δίνει καλό; Αν όχι, τι μπορώ να αλλάξω για να το βελτιώσω; Ενδεχομένως χρειάζεται να επιστρέψω στα προηγούμενα βήματα και να δοκιμάσω π.χ. να διαμορφώσω διαφορετικά τα δεδομένα μου ή να διορθώσω την ποιότητά τους, να αλλάξω την παραμετροποίηση, να εξειδικεύσω το coprus μου κ.α. Γενικώς, στην περίπτωση αυτή ακολουθείται μια διαδικασία τύπου trial and error. Με άλλα λόγια, για να καταλήξουμε σε ένα αποτελεσματικό σύστημα αυτόματης μετάφρασης που θα δίνει αξιόπιστα αποτελέσματα χρειάζεται πρώτα να πειραματιστούμε αρκετά και να επαναλάβουμε τη διαδικασία πολλές φορές, μέχρι να βρούμε τη χρυσή τομή που θα μας εξυπηρετήσει. Φαίνεται απλό; Μάλλον όχι.
Μύθος 2: Η τεχνολογία θα αντικαταστήσει τους μεταφραστές
Πρόκειται για ακόμη μία παρερμηνεία. Ο μεταφραστής όχι μόνο δεν αντικαθίσταται, αντιθέτως βρίσκεται στο επίκεντρο της λειτουργίας του συστήματος και εμπλέκεται ενεργά και ουσιαστικά σε όλα τα στάδια της διαδικασίας.
Ο μεταφραστής είναι αυτός που διεκπεραιώνει σε πρώτη φάση την επεξεργασία των δεδομένων εκπαίδευσης στο σύνολό της. Αυτός συλλέγει, ελέγχει, αξιολογεί, διορθώνει και προετοιμάζει τα δεδομένα που θα εισαχθούν στο σύστημα. Σημειωτέον, επίσης, ότι τα εν λόγω δεδομένα βάσης, με τα οποία τροφοδοτείται το σύστημά μας, είναι απαραίτητο να έχουν μεταφραστεί από άνθρωπο, καθώς μόνο έτσι εξασφαλίζεται η καταλληλότητα και η αξιοπιστία τους. Σε καμία περίπτωση δεν νοείται να γίνεται χρήση αυτόματα μεταφρασμένων κειμένων για την εκπαίδευση του συστήματος, καθώς κάτι τέτοιο θα επιδρούσε αρνητικά στην αποτελεσματικότητα και την επιτυχία του εγχειρήματός μας.
Σε δεύτερη φάση ο μεταφραστής ρυθμίζει και παραμετροποιεί το σύστημα. Όπως είπαμε και προηγουμένως, η γλωσσικοτεχνική παραμετροποίηση συνιστά μια αδιάκοπη και συχνά επαναλαμβανόμενη διαδικασία. Το σύστημα μπορεί να χρειαστεί να προσαρμοστεί πολλές φορές μέχρι να καταλήξουμε σε ένα λειτουργικό και αποτελεσματικό μοντέλο. Πίσω από κάθε προσπάθεια προσαρμογής βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος-μεταφραστής.
Ο μεταφραστής είναι, επίσης, αυτός που σε τρίτη φάση θα αξιολογήσει το σύστημα ελέγχοντας την ποιότητα των αποτελεσμάτων του. Σε τι βαθμό είναι τα μεταφράσματα που παίρνουμε ποιοτικά; Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για περαιτέρω μετεπεξεργασία ή όχι; Θα το κρατήσουμε το μετάφρασμα ή θα το πετάξουμε;
Είναι γεγονός ότι η διόρθωση ενός κειμένου έχει νόημα, μόνο εάν εξασφαλιστεί πρώτα ένα ικανοποιητικό επίπεδο επιτυχίας της μετάφρασης. Εάν το κείμενο χρήζει εκτεταμένων αλλαγών, δεν αξίζει τον κόπο να χρησιμοποιήσουμε το αποτέλεσμα της αυτόματης μεταφραστικής διαδικασίας, γιατί έτσι η διόρθωση θα αποβεί εξαιρετικά χρονοβόρα και η όλη προσπάθεια θα κοστίσει τελικά περισσότερο απ’ όσο η εξ αρχής μετάφραση από ανθρώπινο χέρι. Εύλογο και αυτονόητο είναι, λοιπόν, ότι ο πλέον αρμόδιος για να κρίνει και να απαντήσει σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι ασφαλώς ο μεταφραστής.
Ας μην ξεχνάμε τέλος ότι η αυτόματη μετάφραση δεν αποτελεί ποτέ τελικό προϊόν, ούτε χρησιμοποιείται αυτούσια ως έχει. Εφόσον έχουμε κρίνει ότι το αποτέλεσμά της μας ικανοποιεί βασικά, περνάει στη συνέχεια πάντα από τον ανθρώπινο έλεγχο του μεταφραστή (στάδιο μετεπεξεργασίας) και γίνονται οι απαραίτητες προσαρμογές και διορθώσεις, ούτως ώστε να πάρει την τελική της μορφή.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ο άνθρωπος παίζει καθοριστικό ρόλο σε όλα τα στάδια της διαδικασίας της μηχανικής μετάφρασης. Η συμβολή του είναι απαραίτητη, γι’ αυτό δεν τίθεται κανένα θέμα απειλής των μεταφραστών με εξαφάνιση. Οι μεταφραστές δεν θα αντικατασταθούν από τις μηχανές, θα αντικατασταθούν από άλλους μεταφραστές που έχουν μάθει να χειρίζονται τις μηχανές. Αυτή είναι η πραγματική πρόκληση που θα αντιμετωπίσει ο κλάδος μας στο μέλλον.
Μύθος 3: Η ποιότητα της μηχανικής μετάφρασης είναι κακή
Στην πραγματικότητα η ποιότητα της μηχανικής μετάφρασης εξαρτάται πρώτον από την ποιότητα των δεδομένων εκπαίδευσης και δεύτερον από τον τρόπο ρύθμισης του συστήματος. Αυτό που ισχύει πρακτικά μπορούμε να το συνοψίσουμε στην ακόλουθη φράση: garbage in, garbage out.
Εάν τα δεδομένα, με τα οποία τροφοδοτώ το σύστημα, έχουν συλλεχθεί χωρίς τη δέουσα επιμέλεια και δεν είναι καλά, τότε ούτε και τα αποτελέσματά μου θα είναι καλά. Εάν δεν ρυθμίσω το σύστημα σωστά, τότε είναι αναμενόμενο ότι δεν θα λειτουργήσει με τον επιθυμητό τρόπο. Η ποιότητα της μηχανικής μετάφρασης δεν είναι, συνεπώς, από μόνη της καλή ή κακή. Ο τρόπος που ο άνθρωπος (στην ουσία ο μεταφραστής) διαχειρίζεται το σύστημα είναι αυτός που κάνει τη διαφορά.
Η μηχανική μετάφραση συνιστά μια μακρά διαδικασία που απαιτεί πολύ κόπο, μεγάλη προσοχή, επιμονή και υπομονή. Αποτελεί μεγαλόπνοη επένδυση που αν τη διαχειριστούμε με σύνεση και σωστά, μακροπρόθεσμα μπορεί να απογειώσει τη δουλειά μας.
Μύθος 4: Η αυτόματη μετάφραση εφαρμόζεται παντού
Λάθος. Ένα σύστημα μηχανικής μετάφρασης επικεντρώνεται μόνο σε έναν πολύ συγκεκριμένο τομέα και η αποτελεσματικότητά του οφείλεται εν πολλοίς σε αυτήν την εξειδίκευση. Αν στήσω, για παράδειγμα, ένα σύστημα για τη μετάφραση εγχειριδίων αυτοκινήτων, δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω το ίδιο σύστημα και για άλλες τεχνικές μεταφράσεις, όπως π.χ. για εγχειρίδια οικοσυσκευών ή υπολογιστών. Πολύ περισσότερο δεν μπορώ να το χρησιμοποιήσω για κείμενα άλλων εντελώς διαφορετικών τομέων, όπως π.χ. ιατρική ή νομική. Το κάθε σύστημα απαιτεί σαφή καθορισμό του θεματικού πεδίου και μεγάλη εστίαση.
Είναι, επίσης, λάθος να πιστεύουμε ότι όλα αδιακρίτως τα κείμενα των πελατών μας μπορούν να περαστούν από τη διαδικασία της μηχανικής μετάφρασης. Το στήσιμο και η διαχείριση ενός συστήματος αυτόματης μετάφρασης αποτελεί μεγάλη επένδυση και ενδείκνυται μόνο όταν έχουμε ήδη ένα μεγάλο σώμα εγκεκριμένων παράλληλων κειμένων για να τροφοδοτήσουμε το πρόγραμμα και επαναλαμβανόμενες συνεχόμενες ανάγκες μετάφρασης εγγράφων του ίδιου τύπου.
Μύθος 5: Η μηχανική μετάφραση συνιστά μια φτηνή λύση
Λάθος. Για το στήσιμο και τη διαχείριση του συστήματος μετάφρασης απαιτούνται μεγάλες δαπάνες τόσο σε τεχνικό εξοπλισμό όσο και στην εκπαίδευση των μεταφραστών-διαχειριστών των συστημάτων. Σκοπός των συστημάτων μηχανικής μετάφρασης δεν είναι βασικά να μειώσουν τις μεταφραστικές χρεώσεις, αλλά να αυξήσουν την παραγωγικότητα των μεταφραστών. Με άλλα λόγια το κέρδος μας θα προκύψει μακροπρόθεσμα από την αύξηση της αποδοτικότητάς μας που θα μας επιτρέψει να διεκπεραιώνουμε στο ίδιο χρονικό διάστημα μεγαλύτερο όγκο κειμένων και όχι από τη μείωση των τιμών.
