“Was ist der Unterschied zwischen Erich Honecker und einem Telefon?
Keiner. Aufhängen, neu wählen.”
Η ατάκα αυτή προέρχεται από τη γερμανική ταινία Οι ζωές των άλλων. Στην εν λόγω σκηνή ο αξιωματούχος της Στάζι διηγείται ένα αστείο σχετικά με τον Erich Honecker, τον ηγέτη της Ανατολικής Γερμανίας. Ρωτάει, λοιπόν:
Τι διαφορά έχει ο Χόνεκερ από ένα τηλέφωνο;
Για να καταλάβουμε το αστείο, θα πρέπει να αναλύσουμε το λογοπαίγνιο που κρύβεται στις λέξεις Aufhängen και Neu wählen της απάντησης.
Ας φανταστούμε αρχικά ένα τηλέφωνο τοίχου παλαιού τύπου με κρεμαστό ακουστικό.
Η λέξη Aufhängen έχει διττή σημασία. Αφενός, σε σχέση με το τηλέφωνο σημαίνει κρεμάω το ακουστικό, κλείνω δηλαδή το τηλέφωνο με άλλα λόγια. Παράλληλα σημαίνει, όμως, και κρεμάω κάποιον, τον στέλνω δηλαδή στην κρεμάλα. Σε σχέση με τον Χόνεκερ υπονοείται δηλαδή ότι στέλνει στην κρεμάλα τους αντιφρονούντες εχθρούς του καθεστώτος.
Παρόμοια η λέξη Neu wählen σημαίνει αφενός σχηματίζω το νούμερο στο καντράν του τηλεφώνου, ξαναπαίρνω τηλέφωνο δηλαδή. Σημαίνει, όμως, επίσης και επανεκλέγω κάποιον στην εξουσία.
Βλέπουμε, λοιπόν, πώς το λογοπαίγνιο παίζει με αυτή τη διττή σημασία των λέξεων. Το ζήτημα είναι τώρα πώς θα μεταφερθεί αυτό στα ελληνικά. Στην περίπτωση του υποτιτλισμού αυτό, όπως καταλαβαίνετε, είναι εξαιρετικά δύσκολο, δεδομένου ότι η έκφρασή μας θα πρέπει να είναι πολύ σύντομη για να προλάβει να διαβάσει και να κατανοήσει ο θεατής το μήνυμα πριν αλλάξει η σκηνή. Εάν είχαμε την ίδια έκφραση σε ένα βιβλίο, θα είχαμε ενδεχομένως κάπως μεγαλύτερο περιθώριο κινήσεων, καθώς στην έσχατη περίπτωση θα μπορούσαμε να προσθέσουμε υποσημείωση δίνοντας τις απαραίτητες διευκρινίσεις για το λογοπαίγνιο. Η μέθοδος της υποσημείωσης, βέβαια, δεν θα είχε την ίδια δυναμική με την απευθείας μετάφραση, θα ήταν, ωστόσο, μια κάποια λύση εφόσον δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί καλύτερη εναλλακτική.
Το χιούμορ στη διερμηνεία
Θυμάμαι ακόμα την εμπειρία που μας είχε μεταφέρει ένας συνάδελφος πριν από αρκετά χρόνια. Βρισκόταν σε ένα συνέδριο, όπου ο ομιλητής επιθυμούσε να διηγηθεί ένα μάλλον ανιαρό ανέκδοτο. Ο διερμηνέας τότε ενημερώνει το κοινό του ως εξής:
Ακούγοντάς τον το κοινό έσκασε στα γέλια κι έτσι με αυτόν τον παράδοξο τρόπο ο διερμηνέας κατάφερε να προκαλέσει στο ακροατήριο την αντίδραση που είχε εξ αρχής επιδιώξει ο ομιλητής.
