Οι μεταφράσεις είναι σαν τις γυναίκες. Όταν είναι ωραίες δεν είναι πιστές και όταν είναι πιστές δεν είναι ωραίες.
Edmond Jaloux, 1878-1949, Γάλλος συγγραφέας
Ποιο είναι, λοιπόν, το μέλημά μας στη μετάφραση; Να είναι πιστή ή ελκυστική; Η απάντηση διαφέρει ανάλογα με την περίπτωση.
Μεταφράσεις για σκοπούς εμπορικής προώθησης / μάρκετινγκ
Θα έχετε σίγουρα παρατηρήσει ταινίες που ο τίτλος τους είναι διαφορετικός στην πρωτότυπη έκδοση και διαφορετικός στη μετάφραση. Π.χ.
Gegen die Wand – Μαζί ποτέ
The Reader – Σφραγισμένα Χείλη
La Casa de Papel – Η τέλεια ληστεία
Έχετε αναρωτηθεί γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι επειδή ο μεταφραστής δεν ξέρει τι σημαίνει ο πρωτότυπος τίτλος; Οφείλεται δηλαδή σε λάθος;
Προφανώς δεν πρόκειται για λάθος. Ο λόγος έχει να κάνει με το δίλημμα πιστότητα ή ελκυστικότητα και στη συνέχεια θα εξηγήσουμε πώς αυτό το δίλημμα λειτουργεί στα διάφορα ήδη κειμένων.
Κείμενα εμπορικής προώθησης
Όταν μεταφράζουμε, μεταξύ άλλων παραγόντων λαμβάνουμε πάντα υπόψη τον σκοπό που θα υπηρετήσει το μετάφρασμα και το κοινό, στο οποίο απευθύνεται. Σε μεταφράσεις, λοιπόν, που σχετίζονται με την προώθηση μιας επιχείρησης, προβολή προϊόντων ή γενικώς διαφημίσεις, σκοπός μας είναι να σαγηνεύσουμε το απευθυνόμενο κοινό, να ξυπνήσουμε την περιέργειά του και να το κάνουμε να θέλει να δοκιμάσει το προϊόν ή τις υπηρεσίες της επιχείρησής μας. Αυτές είναι οι λεγόμενες μεταφράσεις περιεχομένου μάρκετινγκ, στις οποίες το κέντρο βάρους πέφτει στη δημιουργικότητα και την ελκυστικότητα. Δεν εννοώ φυσικά ότι ο ρόλος της πιστότητας εκμηδενίζεται. Προφανώς και πρέπει να υπάρχει αντιστοιχία με το πρωτότυπο, δεν γίνεται το κείμενο πηγή να γράφει μαύρο κι εμείς να μεταφράζουμε άσπρο. Στο είδος αυτό όμως των κειμένων μια πιο ελεύθερη απόδοση είναι όχι μόνο επιτρεπτή, αλλά και επιθυμητή, προκειμένου να υιοθετήσουμε μια θελκτική φρασεολογία για το κοινό μας.
Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι έχουμε ένα κρασί που λέγεται Ode to A Swan και θέλουμε να μεταφράσουμε την ετικέτα του στα ελληνικά. Όταν προσωπικά το απέδωσα ως Ωδή Κύκνου, δέχτηκα το εξής ερώτημα: «Σίγουρα να το πούμε έτσι; Δεν λέει αυτό στα αγγλικά. Αυτό που έβαλες εσύ έχει άλλο νόημα.»
Ναι, όντως έχει άλλο νόημα. Φανταστείτε, όμως, ότι έχετε πάει για τουρισμό σε ένα μέρος και μετά από μια γεμάτη μέρα με επισκέψεις σε αξιοθέατα κάθεστε κουρασμένος σε ένα εστιατόριο, όμορφα διακοσμημένο, με ωραία ατμόσφαιρα, και παραγγέλνετε ένα κρασί για να συνοδέψετε το γεύμα σας. Ποιο σας κάνει περισσότερο κλικ; Αυτό που λέγεται Ωδή σε έναν κύκνο ή αυτό που λέγεται Ωδή κύκνου;
Τέτοιου είδους αποκλίσεις, λοιπόν, είναι επιτρεπτές στις μεταφράσεις μάρκετινγκ προκειμένου να εξυπηρετήσουμε καλύτερα τον σκοπό της μετάφρασης.
Νομικά και τεχνικά κείμενα
Αντιθέτως, σε άλλα πεδία, όπως τα νομικά και τεχνικά κείμενα, το κέντρο βάρους πέφτει στην ακρίβεια και την πιστότητα.
Όλοι σας έχει τύχει σίγουρα να διαβάσετε πληρεξούσια, συμβόλαια ή αγωγές. Ασφαλώς θα παρατηρήσατε το πόσο άχαρος και μακροσκελής μπορεί να είναι ο λόγος σε τέτοιες περιπτώσεις. Το μέλημά μας εδώ είναι να μεταφέρουμε με ακρίβεια την πληροφορία στη γλώσσα στόχο, καθώς το έγγραφο που μεταφράζουμε μπορεί να αποτελεί μέσο απόδειξης σε μια δίκη ή να έχει άλλου είδους έννομες συνέπειες.
Και πάλι, αυτό δεν σημαίνει πως ο λόγος μας είναι ατημέλητος. Σαφώς φροντίζουμε να έχουμε την κατάλληλη γραμματικοσυντακτική μορφή, να χτίζουμε ορθά την πρότασή μας και να έχουμε συνοχή και συνεκτικότητα. Το νόημα, όμως, πρέπει να μεταφέρεται αυτούσιο ως έχει και δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για αποκλίσεις, όπως αυτές που είδαμε παραπάνω.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα τεχνικά εγχειρίδια. Οι οδηγίες χρήσης ενός μηχανήματος λ.χ. θα πρέπει να μεταφέρονται πιστά στη γλώσσα στόχο. Η ακριβής μετάφραση παίζει εν προκειμένω κρίσιμο ρόλο για την ορθή λειτουργία του μηχανήματος και την ασφάλεια του χειριστή.
Τι μας ενδιαφέρει, λοιπόν, σε μια μετάφραση; Να είναι πιστή ή ελκυστική; Η απάντηση είναι πως μας ενδιαφέρουν και τα δύο. Απλώς ανάλογα με την περίσταση δίνουμε έμφαση στον κρίσιμο παράγοντα κάθε φορά.
